Door Peter Boel
De tuinman en de dood
Een Perzisch Edelman:
Van morgen ijlt mijn tuinman, wit van schrik,
Mijn woning in: “Heer, Heer, één ogenblik!
Ginds, in de rooshof, snoeide ik loot na loot,
Toen keek ik achter mij. Daar stond de Dood.
Ik schrok, en haastte mij langs de andere kant,
Maar zag nog juist de dreiging van zijn hand.
Meester, uw paard, en laat mij spoorslags gaan,
Voor de avond nog bereik ik Ispahaan!” –
Van middag (lang reeds was hij heengespoed)
Heb ik in ’t cederpark de Dood ontmoet.
“Waarom,” zo vraag ik, want hij wacht en zwijgt,
“Hebt gij van morgen vroeg mijn knecht gedreigd?”
Glimlachend antwoordt hij: “Geen dreiging was ’t,
Waarvoor uw tuinman vlood. Ik was verrast,
Toen ‘k ’s morgens hier nog stil aan ’t werk zag staan,
Die ‘k ’s avonds halen moest in Ispahaan.”
Aan dit gedicht van Pieter Nicolaas van Eyck moest jurylid Hans Ree denken toen hij het lot zag dat de dame van Helmut Cardon trof in zijn partij met Fridman uit de eerste KNSB-ronde. De verrassende damevangst, en wat daaraan wel én niet voorafging, leverde Daniel Fridman de New In Chess schoonheidsprijs op: het boek The Agile London System van Alfonso Romero Holmes en Oscar de Prado Rodriguez.
En nu de sfeer toch al melancholiek is: Arthur Pijpers viste voor de zoveelste maal net achter het net.
“Daar is-ie weer!” schreef collega-jurylid Herman Grooten. Pijpers had weer eens een mooi aanvalspartijtje tegen de Siciliaan afgeleverd, en van alle partijen uit deze eerste ronde sprong deze, zoals wel vaker is gebeurd, het meest in het oog. Maar uiteindelijk had de jury nog net iets meer waardering voor het kunstwerkje van Fridman.
e4-e5 gevolgd door Txf6 van Pijpers is min of meer een standaardwending, die natuurlijk wel goed berekend moest worden. Een klein smetje op deze partij was verder dat in de opmaat naar de beslissende combinatie aan weerszijden enkele malen niet de beste zet werd gevonden.
Over Cardon-Fridman schreef Ree: “Fridman speelt duidelijk op winst en laat zich niet verleiden tot 22…Lxh3, wat tot remise had geleid. Later was er weer zo’n moment toen hij 26…Pg6 speelde en er ook het interessante 26…Txe3 was. Dat zou waarschijnlijk tot remise door eeuwig schaak hebben geleid (…) Wel grappig hoe het dameverlies dat wit op de koningsvleugel vermeed, vervolgens op de damevleugel kwam.” En dat deed Ree denken aan het hierboven geciteerde gedicht. “Het mooie van de partij zit er dus volgens mij enerzijds in dat Fridman niet de ‘mooie’ zetten 22…Lxh3 en 26…Txe3 deed, en anderzijds in de echo, twee manieren om de dame te verliezen, wat me een beetje aan een studie deed denken.”
Hier volgen de analyses van deze twee topkandidaten, zoals altijd met gebruik van aantekeningen van de juryleden en Jeroen Bosch.
Grooten schreef over Cardon-Fridman: “Meester tegen grootmeester. Dat gevoel krijg je wel als je de partij naspeelt, hoewel het lange tijd allemaal niet zo duidelijk is. De witspeler komt langzaam maar zeker in moeilijkheden. Toen ik deze partij naspeelde, wendde ik het hoofd voortdurend naar de koningsvleugel omdat het leek alsof daar de grote klap zou vallen. Maar het slot is redelijk verrassend als de damevangst op de andere kant van het bord geschiedt.”
Cardon-Fridman

De witte koning staat er wat verlaten bij. Hier zat Fridman lang na te denken over het offer 22…Lxh3!? 23.gxh3 Pf3+ 24.Kg2.
(analysediagram)

Helaas is 24…Dh2+ 25.Kxf3 Pe4 nu te optimistisch: 26.Dxc6 en na 26…Te6 kan wit gewoon op a8 slaan: het schaakje op f6 kan altijd afgeweerd worden met Pf4 en als de zwarte dame op f4 komt kan de witte koning weer terug naar g2.
Zwart heeft niet beter dan eeuwig schaak met 24…Pe4 25.Dc2 Ph4+ (25…Dh2+ 26.Kxf3 Te6 faalt nu ook op 27.Pf4!, bv. 27…gxf4 28.Lxe4 dxe4+ 29.Ke2 of 27…Tf6 28.Th1!) 26.Kh1 Pf3 27.Kg2=.
Dus onderdrukte de Lets-Duitse grootmeester zijn offerneigingen en schakelde hij over op een geraffineerd lokspel.
22…Ld7 23.Pd2 Tac8 24.Tfe1 Te7 25.Dc2 Tce8 26.g3

26…Pg6
Ook hier zat er een fraai ogend, door Grooten aangegeven offer in de stelling, en ook hier levert het niet meer dan remise op: 26…Txe3!? 27.fxe3 De6 en nu opnieuw de vermaledijde riposte 28.Pf4! (ook met 28.e4 of 28.gxh4 redt wit het) 28…gxf4 29.gxh4 Dxh3 30.Te2 Kh8 31.Pf1 en de tweede rij is geruimd. Na 31…fxe3 32.Tbe1 Dg4+ 33.Kh1 (33.Tg2 Dxd4 is gevaarlijk) 33…Tg8 34.Ph2 Dxh4 35.Tg1 Txg1+ 36.Kxg1 Lh3 37.Kh1 Pg4 38.Dxc6 Pf2+ 39.Txf2 exf2 40.Dxd5) of ook 33…Dxh4+ 34.Ph2 Ph5 35.Txe3 Pg3+ 36.Txg3 Txe1+ 37.Kg2 Tg1+ 38.Kxg1 Dxg3+ 39.Kh1 heerst er een dynamisch evenwicht.
Het offertje van Fridman is veel subtieler, en geeft wit meer kansen om in de fout te gaan.
27.Lxg6?!
Cardon trapt erin. 27.Lf5 was nog goed speelbaar geweest.
27…fxg6 28.Dxg6+ Tg7 29.Dc2
Cardon had twee zetten eerder niet gezien dat 29.Dxh6? mis is na 29…Lf5 gevolgd door 30…Th7, en daar is de eerste damevangst!
29…Lxh3 30.Tec1 Ld7
Nog sterker was 30…Df8! gevolgd door …Tf7 met aanval op f2.
31.b5 cxb5 32.Dc7?
Ziet er logisch uit, maar dit is precies wat zwart wil.
32…Df8! 33.Pc3 b4 34.Pd1 La4!

Een damevangst op klaarlichte dag!
0-1
 
“Siciliaans spelen tegen Pijpers is een hachelijke zaak, blijkt ook nu weer”, aldus Grooten. “Oppervlakkig gezien lijkt het een walkover, maar er gebeurde onder de oppervlakte het nodige dat vrij ingewikkeld was.”
Pijpers-Martens
1.e4 c5 2.Pf3 e6 3.d4 cxd4 4.Pxd4 a6 5.Pc3 Dc7 6.Ld3 Pf6 7.0-0 d6 8.f4 Pbd7 9.Kh1 Le7 10.De2 0-0 11.Ld2 b5 Hoewel dit de populairste zet is, noemt Grooten hem riskant – hij geeft de voorkeur aan 11…Pc5.
12.e5 dxe5 13.fxe5 Dxe5
Na 13…Pxe5 komt zwart in een vervelende penning terecht: 14.Lf4 Ld6 15.Pdxb5! axb5 16.Pxb5 Dc5 17.Pxd6 en wit kwam in het voordeel in Lekic-B.Smith, Paracin 2015.
14.Pc6 Dd6?
Beter was 14…Dc5 om veld d6 vrij te houden voor de loper. Na 15.Df3 Ld6 16.Pe4 (16.Le3) 16…Pxe4 17.Dxe4 Dh5 18.Lf4 Pf6 won wit weliswaar een kwaliteit met 19.Pe7+ Lxe7 20.Dxa8 maar de stelling was nog lang niet duidelijk in A.Vovk-Kosov, Moskou 2007.

15.Df3!N
Een sterk nieuwtje, waarmee wit alles in de stelling houdt. Na 15.Pxe7+ Dxe7 16.Lg5 Lb7 17.Pe4 Lxe4 18.Dxe4 Tfc8 19.Dxh7+ Pxh7 20.Lxe7 heeft wit weliswaar zijn pion terug, maar het gevaar voor zwart is goeddeels geweken. Na 20…Phf6 21.Tad1 Ta7 22.c3 Pe5 23.Lxf6 gxf6 24.Le2 f5 verzandde de partij Vukcevic-Saranovic, Cetinje 2012, in remise. Nu daarentegen is het al zo’n beetje uit.
15…Pc5 16.Lg5?!
Een sterk plan: het paard op f6 krijgt het nu zwaar te verduren. Maar er blijkt al een directe winst in te zitten: 16.Lf4 Dd7 17.Tad1 en wanneer zwart 18.Lxh7+ verhindert volgt het ontluisterende 18.Pxe7+ Dxe7 19.Ld6.
16…Lb7?
Relatief het beste was nog 16…Pxd3 17.cxd3 Lb7 , maar dan komt na 18.Pxe7+ Dxe7 19.Dg3 Kh8 20.Dh4 het partijthema zich weer opdringen.
17.Pxe7+ Dxe7 18.Dg3
Ook hier had wit een snellere winst: 18.Lxf6! gxf6 (18…Dxf6 19.Dh5 wint het paard op c5) 19.Lxh7+! Kxh7 20.Dh3+ Kg7 21.Dg4+ Kh6 22.Dh4+ Kg7 23.Tf4 Tg8 24.Tg4+ Kf8 25.Dh6+ en het is afgelopen. Pijpers blijft trouw aan het thema.
18…Pcd7

19.Txf6! Pxf6 20.Tf1
Hoe dodelijk kan een penning zijn?!
20…Ph5 21.Lxh7+! 1-0
 
Er kwamen nog drie partijen op de shortlist terecht, maar die konden niet tippen aan de twee hierboven. Het kwam de witspelers steeds te gemakkelijk ‘aanwaaien’, vonden Ree en Grooten.
Daarbij tekenen we nog even aan dat de partijen van Charlois Europoort weer niet allemaal beschikbaar waren. Als daar nog mooie tussen zaten, bestaat de kans dat ze in de vergetelheid verdwijnen.
Senders – Groffen
1.e4 d5 2.exd5 Dxd5 3.Pc3 Dd6
Sergey Tiviakov’s favoriete zet.
4.Pf3 Lg4 5.d4 Pc6 6.Pb5 Dd7 7.Lf4 0-0-0
Snel gespeeld. Blijkbaar zat Groffen nog in zijn voorbereiding.
8.Lxc7 Lxf3 9.gxf3!?
Maar objectief beter is 9.Dxf3 Pxd4 10.Dd1 Pxb5? (10…Te8 11.Pxa7+ Kxc7 12.Pb5+ Kb8 13.Dxd4 met een gezonde pion en een ontwikkelingsvoorsprong; of 12…Pxb5? 13.Dxd7+ Kxd7 14.Lxb5+ en er gaat een volle toren af) 11.Lxd8 en zwart krijgt geen stuk terug.
9…De6+ 10.Le2 Td7 11.Lg3

Curieus genoeg is deze stelling nog bekend uit een partij tussen Orla Krause en Aron Nimzowitsch, Naestved 1922! De grote Let zag hier de bui waarschijnlijk hangen en begon een noodoffensief met 11…f5 12.Dd2 g5 13.Dc3 f4 , maar na 14.Pxa7+ Kb8 15.d5 Df6 16.Dxf6 Pxf6 17.dxc6 Td8 18.c7+ Kxc7 19.Pb5++- stond wit totaal gewonnen. Nimzowitsch was echter nooit voor een kleintje vervaard en trok deze partij nog naar zich toe! Voor de liefhebber: 19…Kb8 20.h4 fxg3 21.hxg5 g2 22.Tg1 Ph5 23.Txg2 Pf4 24.Tg4 e5 25.Lc4 h5 26.Tg1 h4 27.Td1 Txd1+ 28.Kxd1 Lc5 29.g6? Lxf2= 30.g7?? (na 30.Tf1 Td8+ 31.Ld3 Lg3 heeft zwart het ergste gehad; de h-pion biedt hem voldoende tegenkansen) 30…Td8+ 31.Pd6 Lxg1 32.g8D Txg8 33.Lxg8 h3 0-1.
11…a6 12.a4! h5 13.h4 Ph6 14.c3 Pf5 15.Pa3 Pxg3 16.fxg3 Dg6 17.Kf2 e5
Het lijkt iets te worden voor zwart, maar Senders reageert adequaat:
18.Pc4 Kb8 19.d5!?
19.b4! en de witte aanval komt snel.
19…Lc5+ 20.Kg2 Thd8 21.Ld3 f5 22.Db1?
22.Dc2 e4 23.fxe4 f4 24.Th3 had alles opgevangen, en, wat belangrijk is, d2 extra gedekt. Zwart moet zich dan verder verzwakken met 24…b5!? om zijn paard op het gewenste veld e5 te krijgen.
22…Txd5 23.Lxf5

23…Td2+?
Groffen gaat “te voortvarend te werk” (Grooten). Na 23…Df6 staat zwart waarschijnlijk zelfs wat beter, bijvoorbeeld 24.Le4 Pa5!! 25.Pxa5 (25.Lxd5 Txd5 is te gevaarlijk: wit moet zijn paard geven) 25…Td2+ 26.Kh3 T8d3! en wit moet aan de noodrem trekken met 27.Dxd3 (27.Lxd3? Dxf3 loopt mat).
24.Pxd2 Txd2+ 25.Kh3 Df6 26.Th2 Td8 27.b4
Nu komt wit weer eerst.
27…Pe7 28.bxc5 Pxf5 29.Db6
29.Tb2!.
29…Td3 30.Tb1 Pd6?

31.Tf2!
Een kurkdroge afmaker. Nog iets droger was 31.Tg2! geweest. Hoe dan ook, alles hangt nu bij zwart en Groffen moest opgeven.
 
Zelbel – Nijboer

Beide spelers hadden deze wat vreemd ogende opening al eens op het bord gehad. Nijboer verzuimde te rokeren en meende dat goed te maken met de volgende grap:
19…h5?
In de veronderstelling dat wit niet kan toehappen. Overigens was zwart er al slecht aan toe: na 19…d6 20.Td1 staat wit overweldigend (nu kan 20.Dxg7 Tg8 natuurlijk niet).
20.Dxg7 Tg8

21.Lg6+!
Toch een leuke truc! “Ongetwijfeld had Nijboer deze gemist”, schreef Grooten, “maar de stelling was sowieso al bijna onspeelbaar.”
21…Kd8 22.Dxf6 d6
22…Txg6 mag niet wegens 23.Df8#.
23.Lg5 1-0
 
Kollen – Richard Vedder

Ook hier verzuimt zwart te rokeren. Dat kon hier onder aanbieding van een pion. Vedder schreef in zijn verslag op Schaaksite dat hij na 12…0-0 13.Lxd5 Tad8 14.Lxe6+ Dxe6 15.De2 had overzien dat zwart 15…Pxf2! kon spelen. In een post mortem met Smeets en Nijboer kwam zelfs 12…0-0-0!? langs, bijvoorbeeld 13.a4 Lf5 en dat “levert spektakel op!” Toch heeft wit de overhand na 14.axb5 Pxf2 15.Dd2 Pe4 16.De2 en nu wordt het toch wat tochtig na 16…Lxe3+ 17.Dxe3 axb5 18.Pa3.
12…Td8? 13.Pbd2 Pxd2 14.Dxd2 Lxe3

15.fxe3!
Daarmee is de rokade van de baan: 15…0-0?? 16.Pd4.
15…Dh6 16.Pd4 Pe7 17.Pxe6 Dxe6

18.e4!
Zwart kan de e-lijn niet gesloten houden, en dat betekent zijn ondergang.
18…c6
Het beste was nog 18…Kd7 19.exd5 Db6+ 20.Kh1 Kc8 , maar echt serieus is dat niet.
19.exd5 cxd5 20.Df2!
Verhindert zwarts laatste hoop: …Th8-f8.
20…Td7 21.Tae1 Dh6 22.Lxd5!
Het is niet meer zo moeilijk allemaal. Zwart had zich de rest kunnen besparen.
22…Kd8 23.Lb3 Pc8 24.Le6 Td2 25.Td1 Txd1 26.Txd1+ Kc7 27.Td7+ Kb8 28.Dg3+ 1-0