Door Peter Boel
 
Misschien is het slechts zijn enige KNSB-potje voor HMC Calder dit jaar. Tycho Dijkhuis doet dit jaar eindexamen en wil daarna internationale economie en bedrijfseconomie gaan studeren. Maar dat ene potje mocht er wel wezen: de 18-jarige Utrechtenaar versloeg niemand minder dan Loek van Wely in een hyperscherpe Velimirovic-aanval. Het was voor een groot deel theorie, maar Dijkhuis moest diep graven om een oude analyse terug te halen en bleef niettemin de beste zetten vinden. Omdat de partij kwalitatief ook uitstak boven zeven andere, boeiende maar wisselvallige, kandidaten, beloonden de juryleden Herman Grooten en Hans Ree Dijkhuis met de New In Chess Schoonheidsprijs: de uitvoerig bijgewerkte heruitgave van Grooten’s eigen boek ‘Chess Strategy for Club Players’.
Slechts aan één bord wist HMC Calder in deze zesde ronde van zich af te bijten tegen de trotse koploper Kennemer Combinatie. Dijkhuis, die een tijdlang diep openingen heeft geanalyseerd, meldde dat hij de theorie slechts kende tot en met 12.g4, maar dat hij ooit de hele variant tot en met zet 21 wel eens op het bord had gehad. Dat was echter wel jaren geleden.
Dijkhuis – Van Wely
Het openingstheoretische deel van dit commentaar werd ons beschikbaar gesteld door René Olthof.
1.e4 c5 2.Pf3 e6 3.d4 cxd4 4.Pxd4 Pc6 5.Pc3 d6 6.Le3 Pf6 7.Lc4
Nu zitten we in de Velimirovic-aanval.
7…Le7 8.De2 a6 9.0-0-0 0-0
Zwart kan rokeren ook uitstellen of zelfs afstellen.
10.Lb3 Dc7 11.Thg1
11.g4 Pxd4 (na 11…Pd7 kan wit 12.Pf5 proberen) 12.Txd4 is onduidelijk (12.Lxd4 e5 en pion g4 hangt).
11…Pa5
Hier kan het al scherp worden: 11…Pd7 12.g4 Pc5 13.Pf5 of 11…b5 12.g4 b4 13.Pxc6 Dxc6 14.Pd5.
12.g4 b5 13.g5 Pxb3+
13…Pd7 14.Ld5! Lb7 15.Pxe6 fxe6 16.Lxe6+ Kh8 17.Tg3 geeft wit al een veelbelovende aanval, bijvoorbeeld 17…Tfe8 (om het paard op f8 te kunnen zetten; op 17…Pc5 volgt 18.Pd5 Lxd5 19.Lxd5 Pc6 20.g6!) 18.Dh5 g6 (18…Pf8 19.Lf7 Ted8 20.Ld4 met een onweerstaanbare aanval) 19.Dh3 Pe5 20.f4 en Pe5 kan niet wijken wegens 21.Ld4+ en 22.Dxh7+ met mat.
14.axb3 Pd7

Eén van de basisstellingen van de Velimirovic-aanval.
15.f4
De meest kansrijke variant voor wit. Wit had hier nog 1:05 uur op de klok; zwart 0:40 uur (“kras”, aldus Ree). Wat bezielde Van Wely om op dit waagstuk in te gaan? Misschien de volgende partij van een kleine 5 jaar geleden: 15.Pf5 exf5 16.Pd5 Dd8 17.exf5 Te8 18.Df3 Tb8 19.g6? (19.f6! Lf8 20.fxg7 Le7 is onduidelijk) 19…fxg6 20.fxg6 hxg6 21.Pf4 Pe5 22.Dd5+ Kh7 23.Txg6 Lf6 24.Tg3 Lf5 25.Ph5 Tc8 26.c3 b4 27.Tdg1 bxc3 28.Pxf6+ Dxf6 29.Txg7+ Kh8 30.bxc3 Txc3+ 31.Kb2 Pc4+ 0-1 D.G.Petrosian-Van Wely, Dubai 2012.
15…b4 16.Pf5
Dijkhuis, die zich niet de exacte zetten maar wel de ideeën herinnerde, gaat voor de kritieke variant.
16…exf5?
Het was al bekend dat deze aanname van het offer problematisch is.
Maar de alternatieven beloven ook niet veel goeds voor zwart:
A) 16…Pc5 17.Pxe7+ (17.Ph6+?! Kh8) 17…Dxe7 18.e5! (Goldenberg-Szymczak, Sandomierz 1976) 18…bxc3 19.exd6 cxb2+ 20.Kxb2 Pa4+ 21.Ka3 – de koning gaat op a4 slaan en trekt zich dan terug – wit heeft de betere kansen;
B) 16…Ld8 17.Pd5 en nu:
B1) 17.Ph6+ (17.Dh5 bxc3) 17…Kh8! (17…gxh6 18.gxh6+ Kh8 19.Ld4+ Lf6 20.Dg4 Dd8 21.Dg7+ Stean) 18.Dh5 g6!-+ en hierna kan zwart rustig op c3 slaan;
B2) 17.Pxg7 bxc3 18.Dh5 Kxg7 en hier wordt het een waar slachtveld: 19.Dh6+ Kh8 20.Ld4+ (20.g6 fxg6 21.Txg6 Lf6!-+) 20…e5 21.Lxe5+! dxe5 22.g6 fxg6 23.Txd7 Tf7 24.Txc7 Lxc7 en het blijft onduidelijk; materiaal is het iets gunstiger voor zwart, maar wit heeft nog het initiatief;
B3) 17.Pd5! exd5 18.Dh5 Pc5 19.Pxg7! d4 20.Txd4 Kxg7 (20…Pxb3+ 21.Kb1 Pxd4 22.Lxd4 gevolgd door Pf5) 21.Dh6+ Kg8 22.f5 Pxb3+ 23.Kd1+-, op den duur beslist g5-g6; 16…bxc3 17.Pxe7+ Kh8 18.f5! met aanval – overigens is het eindspel na 18.Dc4 Dxc4 ook gunstig voor wit.
C) 16…Te8 17.Ph6+ Kf8 18.f5 bxc3 19.Dh5 g6 20.fxg6 hxg6 21.Tdf1! Pe5 22.Dxg6+- wint volgens een analyse van de Engelse grootmeester Michael Stean – de computer geeft mat in 17 na 22.Txf7+!.
17.Pd5 Dd8 18.exf5 Te8
18…Lb7 19.Lb6! Pxb6 20.Pxe7+ Kh8 en nu kan 21.f6 met sterke aanval na 21…g6 22.f5.

19.Ld4!
Dit was destijds, in 1987, een winnend nieuwtje van de Amerikaanse grootmeester Patrick Wolff.
Zowel na 19.g6 fxg6 20.fxg6 (Velimirovic-Ivanovic, Niksic 1978) 20…Lf6 als na 19.f6 Lf8! verdedigt zwart zich succesvol.
19…Lf8
A) 19…Lb7 20.g6! f6 21.gxh7+ Kh8 22.Txg7! (wit moet blijven offeren om te voorkomen dat zwart de hulptroepen erbij haalt) 22…Kxg7 23.Tg1+ Kh8 24.Dg4 Tg8 25.hxg8D+ Dxg8 26.Pxf6!! en wit wint: 26…Dxg4 (26…Lxf6 27.Dh4+ Dh7 28.Lxf6+) 27.Pxd7+! Kh7 28.Txg4 enz.;
B) 19…Lf6 20.Dxe8+! (20.Lxf6 Txe2 21.Lxd8 Lb7+=) 20…Dxe8 21.gxf6 g6 22.Pe7+ (22.Tde1!?) 22…Kf8 23.Td3 Pxf6 24.Lxf6 Db5 25.Tgd1 en doordat zwart niet tot tegenspel komt staat wit beter, Nijboer-Winants, Wijk aan Zee 1988;
C) 19…g6? faalt onmiddellijk op 20.Tge1+-.
20.Dh5 Lb7
A) 20…Te4 21.Lf6! was Wolff-I.Sokolov, WK Jeugd Baguio 1987. Het is allemaal beschreven in een Survey van de vermaarde theoreticus Alexander Nikitin, de voormalige trainer van Garry Kasparov, in Yearbook 37, pagina 212. 21…Da5 22.g6 fxg6 23.fxg6 h6 24.Lxg7!+- Nikitin – er dreigt een paardschaakje;
B) 20…g6 21.fxg6 fxg6 22.Pf6+ Pxf6 23.gxf6 Ta7 (23…Dd7 24.Txg6+ hxg6 25.f7+ Kxf7 26.Dh7+ Ke6 27.Dg8+ Df7 28.Te1+) 24.Txg6+ hxg6 25.Dxg6+ Lg7 26.Lxa7 en wit wint.

21.Pf6+
Ook 21.Td3 Lxd5 22.Th3 wint op den duur in de aanval.
21…Pxf6 22.gxf6 Te4
Ook 22…Da5 helpt niet wegens 23.Txg7+! Lxg7 24.Dg4 Da1+ 25.Kd2 Dxd1+ 26.Kxd1 Lf3+ 27.Dxf3+- .
23.Td3!
Dijkhuis blijft de optimale zetten vinden. Hij moet hier het mat ingeluid op de 25e zet hebben gezien.
23…Da5 24.fxg7 Txd4

25.Dxh7+!
En Van Wely gaf op; het is mat in drie.
 
De partij die het meeste in de buurt kwam bij dit huzarenstukje was de volgende, uit de wedstrijd LSG-HWP Sas van Gent.
Wiersma – Leenhouts
1.d4 Pf6 2.c4 e6 3.Pc3 Lb4 4.g3 0-0 5.Lg2 d5 6.cxd5 exd5 7.e3 c6 8.Pge2 Te8 9.0-0 Pbd7 10.f3 c5 11.a3 cxd4 12.axb4 dxc3 13.Pxc3 Pe5

14.b5
Wiersma had deze stelling in januari al op het bord, in de Belgische competitie. Daar speelde hij 14.f4 Lg4 15.Db3 Pc4 16.e4 d4 17.Dxc4 Tc8 18.Dd3 dxc3 19.Dxd8 Tcxd8 20.e5 cxb2 21.Lxb2 en hier lijkt wit wel iets te hebben, maar het werd remise op zet 58 tegen Rihouay.
14…Lf5 15.g4?!
15.Dd4 a5 16.bxa6 Txa6 17.Txa6 bxa6 18.e4 geeft wit een klein plusje. Waarschijnlijk was dat Wiersma ook te weinig… maar nu begeeft hij zich op glad ijs.
15…Ld3 16.Tf2?

16…d4!
Nu staan de witte stukken passief en komen er allerlei tactische grappen in de stelling.
17.exd4 Dxd4 18.Ta4 Dc5 19.g5

19…Tad8!
Om deze zet gaat het!
20.Ld2
De hoofdvariant is 20.gxf6 Lxb5 21.Dc2 Lxa4 (na 21…Pd3? 22.Pxb5 Te1+ 23.Lf1 heeft zwart zich lelijk verrekend) 22.Pxa4 (22.Dxa4 Pd3 23.Dc2 Te1+ 24.Lf1 Txc1) 22…Dd4! “In de partij viel het wel te vermoeden, maar toch moeilijk exact te zien”, schrijft Ree. Wit verliest in alle varianten stevig materiaal, bijvoorbeeld 23.Pc3 Pd3 24.Lf1 Te1 25.Lg5 h6 26.Pb5 Dxf2+ 27.Dxf2 Pxf2 28.Kxf2 Txf1+ 29.Kxf1 hxg5, of 23.Ld2 Pd3 24.Lc3 Df4 25.Tf1 b5!.
20…Lxb5 21.gxf6 Pd3 22.Pe4 Txe4 23.Txe4 Pxf2 0-1
 
De volgende partij werd door Ree kort maar krachtig omschreven als ‘kort maar krachtig’. Tiger-fans zullen misschien geneigd zijn even de andere kant op te kijken – beter is het natuurlijk dit eens goed te bestuderen!
Kleijn – Schoorl
1.e4 g6 2.d4 Lg7 3.Pc3 d6 4.Le3 a6 5.Dd2 Pd7 6.h4 h5?! 7.Ph3! Pgf6 8.f3 e6
Het zwarte plan is …b7-b5, …Lb7 en …c7-c5, maar met deze witte opstelling, en met h5, lijkt dat niet veel zin te hebben.
9.Pg5 De7 10.0-0-0 b5

11.e5 Pg8
11…Pd5!? 12.Pxd5 exd5 13.exd6 cxd6 is niet aantrekkelijk, maar was beter speelbaar geweest.
11…dxe5 12.dxe5 Pxe5 13.Lc5 Dd7 14.De3 Pd5 15.Pxd5 exd5 16.f4 kost een stuk (Ree).
12.g4!?
12.exd6 cxd6 13.Lf4 gevolgd door 14.Pe4 of zelfs 14.Lxb5!? was nogal vervelend voor zwart.
12…dxe5
12…Lb7! gaf nu weer tegenkansen.
13.d5! Pb6 14.d6 cxd6 15.Lxb6 d5

Kleijn gaat nu niet op zijn stuk zitten, waarna zwart met zijn centrum nog wel compensatie zou krijgen, maar slaat er dwars doorheen:
16.Pxd5! exd5 17.Dxd5 Lb7 18.Lxb5+ Kf8
18…axb5 19.Dxb5+ Kf8 20.Lc5 verliest de dame.
19.Lc6 Pf6 20.Dc4 Kg8 21.Lc5 Dc7 22.Ld6
En opgegeven wegens mat op f7.
 
Nick Maatman offerde ook mooi door de zwarte stelling heen, maar Rick Lahaye had de deur wel wijd open gezet. Uit de wedstrijd SISSA-Charlois Europoort:
Maatman – Lahaye
1.d4 d5 2.c4 c6 3.Pf3 Pf6 4.Pbd2 g6 5.e3 Lg7 6.Le2 0-0 7.0-0 Pbd7 8.b3 a5 9.Lb2 a4 10.Tc1 Te8 11.h3 dxc4 12.bxc4 c5
Zwart geeft terrein prijs in het centrum om wit hangende pionnen te bezorgen, maar daarmee houdt hij zelf weinig tegenkansen over.
13.La1 e6 14.Pb1 cxd4 15.exd4 Pe4 16.Dc2 Pd6 17.Pc3 Pf5 18.Tfd1 Pb6?!
Hier staat het paard niet geweldig; het houdt de ontwikkeling van de damevleugel op.
19.Tb1 a3 20.g4 Pe7 21.Dd2 Pc6 22.Pb5 Ta4 23.Dc2 Ta8 24.Tb3 Lf8
De zo vrolijk in het ‘rond’ rennende a-pion is een zorgenkindje geworden.
25.Pe5
De opmaat voor een aanval via de f-lijn, goed rustig opgebouwd door Maatman.
25…Pa5 26.Tf3 f6?
Maar ook na 26…f5 staat zwart slecht.

27.Pxg6! hxg6 28.Dxg6+ Lg7 29.d5 e5 30.c5
Het materialistische 30.Pc7 won ook.
30…Pd7 31.Pd6 Te7 32.Pf5 Pf8 33.Pxe7+ Dxe7 34.Dc2 b6 35.cxb6 Db4 36.Tb1 Dd6 37.Lc3
Schakelt de verdediging van b7 uit.
37…Dxd5
37…Pb7 38.Lb4 is ook vreselijk.
38.Lxa5 Pe6 39.Td3 Dxa5 40.b7 Lxb7 41.Txb7 Pc5

42.Tdb3!
De kwaliteit mag zwart terughebben – zijn stelling ligt nu volledig open.
42…Pxb7 43.Txb7 e4 44.Dxe4 f5 45.De7 De1+ 46.Kg2 Dc3 47.Lc4+ 1-0
 
Een partij die de shortlist nog haalde was de indrukwekkende zege van Iozefina Paulet op Albert Blees uit de wedstrijd Pathena Rotterdam-Groninger Combinatie. Ook een “interessante en levendige partij”, vond Ree, maar hij miste de “grote schoonheid”.
Er waren nog twee inzendingen uit de lagere klassen die het vermelden waard zijn. In 1A is Tom Bus met 4,5 uit 6 prima in vorm bij ASV, dat na een 4,5-5,5 zege bij Philidor Leeuwarden zelfs op de derde plaats staat. De zege van Bus kwam onverwachts en snel, zoals hij zelf hieronder uitlegt:
Lont – Bus
[aantekeningen van Tom Bus]
In mijn voorbereiding had ik er rekening mee gehouden dat ik tegen Addy Lont zou kunnen spelen. In mijn database zag ik dat hij een voorkeur heeft voor een bepaalde variant van het Nimzo-Indisch. Helaas heb ik geen Nimzo-Indisch op mijn repertoire staan. Een week voor de partij besloot ik het Nimzo-Indisch in mijn repertoire op te nemen. Het nieuwe boek van Michael Roiz (Grandmaster Repertoire) werd aangeschaft en Hoofdstuk 12 werd doorgespit.
1.d4 Pf6 2.c4 e6 3.Pc3 Lb4 4.e3 0-0 5.Ld3
Dat is nu jammer. Ik had mij voorbereid op Hoofdstuk 12 met 5.Pge2. De gespeelde zet wordt behandeld in hoofdstuk 13 van het boek van Roiz.
5…d5 6.cxd5 exd5 7.Pge2
Wanneer wit een opstelling kiest met Ld3 en Pge2, dan kan zwart het beste een opstelling kiezen met hangende pionnen op c5 en d5.
7…Te8 8.0-0 b6
Gebruikelijk is 8…Ld6 9.Ld2 b6 (9…c6 10.Tc1 Pg4 11.g3 (11.h3? Ph2 12.Te1 Pf3+ en zwart staat beter, Khismatullin-Anand, Berlijn 2015) 11…Pd7 12.e4 dxe4 13.Pxe4 Pf8 14.Pxd6 Dxd6=) 10.Pb5 Lf8 11.Pf4 Lb7 12.Pc3 (Coleby-Junge, ICCF 2011) 12…c5N.
9.Ld2
9.Pg3 Lb7 10.Pce2 Pbd7 11.f3 Ld6=+ H.Steiner-Stahlberg, Saltsjöbaden 1952; 9.f3 c5 10.a3 Lxc3 11.bxc3 La6 12.Lxa6 Pxa6= Ivanchuk-Dominguez Perez, Doha 2016.
9…Lf8
9…Lb7 10.f3 Ld6 11.De1 c5 12.Dh4 La6 13.Lxa6 Pxa6=+ Arizmendi Martinez-L’Ami, Legnica 2013.
10.Tc1 Lb7
Met deze zet verdedig ik pion d5 en verhinder ik de opmars e3-e4. Wit kan het beste de opmars …c7-c5 tegengaan door de druk op d5 te verhogen. Mijn tegenstander kiest voor een (te) langzaam plan waardoor ik het initiatief naar mij toe kan trekken. P.S. Het viel mij reuze mee dat ik, als niet-kenner, in dit stadium van de partij nog in de voetsporen van Gelfand en Karjakin loop.
Of 10…c5 11.Lb5 (11.Pf4 La6 12.Df3?! Lxd3 13.Pxd3 Pc6 14.dxc5 bxc5 en zwart was OK in Nakamura-Gelfand, Monaco 2011) 11…Ld7 12.Ld3?! Pc6 13.f3. In de partij Jobava-Karjakin, Almaty 2016, kon zwart nu met 13…h6N een prima stelling verkrijgen.
11.De1?!N

Met de bedoeling om, na f2-f3, de dame naar de koningsvleugel te sturen. Het plan is te tijdrovend.
Logischer lijkt 11.Pf4 Pbd7 12.Df3 Pe4 13.Pcxd5 Pxd2 14.Dh3 Pe4 15.Pxc7 Ld6 16.Pxe8 Dxe8= Nisipeanu-Mascaro March, Benasque 2013.
11…c5!? 12.f3 Pc6 13.Df2 Pb4 14.Lb5 Lc6 15.Lxc6 Pxc6 16.dxc5 bxc5

De stelling is in evenwicht. Zwart heeft zijn strategische plan, het creëren van hangende pionnen op d5 en c5, bereikt. Een prettige bijkomstigheid voor zwart is het feit dat de witveldige lopers zijn afgeruild. Het witte plan deze hangende pionnen te bestoken met zetten als Pf4, Tfd1 of zelfs b2-b3 en Pa4. Zwart moet het hebben van een goed getimede centrumopmars of het plaatsen van een paard op d3.
17.Tcd1
Dit geeft zwart de kans om de pion op te spelen. Er ontstaan een paar gemene tactische dreigingen waar wit met open ogen in trapt.
17…d4! 18.exd4 cxd4 19.Lg5?
Op deze zet had Lont zijn hoop gevestigd.
19…Db6!
Het anti-serum. Door de slagwisseling is een aantal lijnen en diagonalen geopend en verder zijn een paar witte stukken op een dwaalspoor terechtgekomen.
20.Pa4?
Ook na 20.Lxf6 dxc3 21.Dxb6 axb6 houdt wit het niet droog. 21.Lxc3 Txe2 helpt ook niet.
20…Db5!
Na deze pointe hangen bij wit drie stukken. Eentje moet hij verliezen.
21.Pxd4 Pxd4
En opgegeven. Na 21. Lxf6 volgt de tussenzet 21…Pe2+ 23.Kh1 gxf6 met stukwinst.
 
Uit De Pion-Vianen (klasse 2D) zond de witspeler, Dennis Kerstens, de volgende partij in:
Kerstens – Tolhuizen
1.e4 d5 2.exd5 Dxd5 3.Pc3 Dd8 4.d4 Pf6 5.Lg5 c6 6.Lc4 Lg4 7.f3 Lf5 8.g4 Lg6 9.f4!? Pe4
Zwart kon zich hier uit worstelen met 9…b5 10.Lb3 b4 11.Pa4 Le4. Voor wit was nu 10.Pf3! sterk geweest.
10.f5!? Pxg5 11.h4

Geen alledaagse stelling!
11…e6! 12.Dd3 exf5
Nu raken de zwarte stukken op dwaalwegen, terwijl de koning nog in het centrum bivakkeert. De beste verdediging was 12…De7 13.fxg6 hxg6 14.0-0-0 Pd7 15.Pge2 en nu kan zwart 15…0-0-0! spelen met de pointe 16.hxg5 Txh1 17.Txh1 Pe5. Gevaarlijker voor zwart lijkt 13.Pge2 exf5 14.gxf5 Pe6 15.fxg6 hxg6 16.0-0-0 Pd7 17.Lxe6! Dxe6 18.d5.
13.gxf5 Lh5 14.hxg5 Dxg5 15.Ph3 Dg2!? 16.Tg1 Df3
Hier houdt zwart nog min of meer stand met 16…Dh2 17.De3+ Le7. Na de tekstzet mag wit het elegant uitmaken.

17.Lxf7+!
Een niet al te ingewikkeld, maar wel origineel motief.
17…Ke7
17…Kxf7 18.Pg5+.
18.Lxh5
Met stukwinst en stelling. Ludo Tolhuizen gaf 5 zetten later op.
 
Tot slot een schaakcartoon, uit het Meesterklassetreffen En Passant-MuConsult Apeldoorn.
Van de Griendt – Warmerdam

Hier besloot Jan Willem van de Griendt tot het raadselachtige
12.h3
… waarna het g1-paard op non-actief blijft staan.
Op de 28e en 29e zet schoof hij die h-pion dan toch maar naar voren, en nu komt het:

39.Ph3!
De eerste zet van dit paard in deze partij, nog net voor de tijdcontrole – en meteen beslissend. Overigens hoefde het paard niet eens nog een zet te doen; de dreiging die ervan uitging was genoeg:
39…Pg6 40.Tb1 Df6 41.Td1 Ta8 42.Dd6 Db2 43.Dd5 Tb8 44.Te4 Pe5 45.Dd4 Da2 46.Txe5 1-0